Racisme en discriminatie zouden verplicht aandacht moeten krijgen in het onderwijs

Als gevolg van de Black Lives Matter-demonstraties is er op dit moment veel aandacht voor racisme en discriminatie. Ook in het onderwijs speelt deze problematiek. Uit recent onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau naar ervaren discriminatie, blijkt dat drie op de tien studenten en scholieren vermoeden discriminatie te hebben ervaren bij het volgen van onderwijs. Bijna een kwart van de jongeren zegt dit zonder twijfel te hebben meegemaakt. Discriminatie wordt op alle opleidingsniveaus en in alle onderwijsfasen in vergelijkbare mate ervaren. Meer dan de helft van de lesbische, homoseksuele of biseksuele leerlingen (54%) heeft zich gediscrimineerd gevoeld in het onderwijs, twee keer zo vaak als heteroseksuele leerlingen (28%). Vrouwelijke studenten zeggen vaker discriminatie te ervaren in het onderwijs dan mannen. Dat geldt ook voor leerlingen met een beperking ten opzichte van leerlingen zonder beperking. Meer dan de helft van de Turks-, Marokkaans-, Surinaams- en Antilliaans-Nederlandse studenten en scholieren heeft naar eigen zeggen een ervaring met discriminatie in het onderwijs.

Aandacht voor negatieve ervaringen

Het zou dan ook goed zijn als er meer aandacht komt voor de negatieve ervaringen die jongeren hebben in het onderwijs. Het onderwijs heeft de opdracht om leerlingen te vormen tot weerbare, verantwoordelijke burgers, die zich bewust zijn van het belang van gelijkwaardigheid binnen de superdiverse samenleving waarin ze zich bewegen. Dat gaat echter niet vanzelf. Diversiteit kan leiden tot spanning en ongemak, ook binnen de veilige omgeving van een klaslokaal. Het is daarom van belang om kennis van racisme en discriminatie en acceptatie van diversiteit bij leerlingen te bevorderen, ze bewust te maken van hun eigen vooroordelen en weerbaarheid tegen discriminatie te bevorderen.

Onderwijs als probleemoplosser

Maar het onderwijs krijgt al zoveel op haar bordje… Of het nu gaat om onvoldoende beweging, ongezond eetgedrag, gameverslaving, asociaal buurtgedrag, noem maar op: het onderwijs wordt gevraagd om het probleem op te lossen. Tegelijkertijd is juist het onderwijs de plek waar jongeren voor een belangrijk deel de norm om niet te discrimineren mee kunnen krijgen.

Onlangs zijn twee jonge vrouwen een petitie gestart waarin ze pleiten om het onderwerp racisme verplicht te behandelen in het onderwijs. Een goed initiatief. De vraag is echter wat er op dit moment wettelijk geregeld is op dit vlak. In 2012 heeft de Nederlandse regering het basis- en voortgezet onderwijs verplicht om voorlichting te geven over (seksuele) diversiteit. En sinds 2018 dienen ook mbo-scholen aandacht te geven aan de acceptatie van etnische, religieuze, seksuele en genderdiversiteit. 

Wat is er geregeld?

In het basis- en voortgezet onderwijs zijn deze verplichtingen uitgewerkt in zogenaamde kerndoelen, streefdoelen die door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap zijn vastgesteld. De kerndoelen geven richtlijnen en minimumeisen voor het onderwijsaanbod en het niveau van kennis en vaardigheden dat leerlingen dienen te krijgen. Scholen zijn vrij te kiezen welke onderwijsmethoden en/of lesmaterialen ze inzetten om deze kerndoelen te behalen.

In deze kerndoelen worden de begrippen racisme en discriminatie echter slechts indirect benoemd. In het basisonderwijs geldt kerndoel 38: “De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit.”  En voor (de onderbouw van) het voortgezet onderwijs heeft te maken met kerndoel 43: “De leerling leert over overeenkomsten, verschillen en veranderingen in cultuur en levensbeschouwing in Nederland, leert eigen en andermans leefwijze daarmee in verband te brengen, leert de betekenis voor de samenleving te zien van respect voor elkaars opvattingen en leefwijzen, en leert respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit.”

Praktijk

Helaas leert de ervaring dat deze verplichting niet goed werkt. Hoewel er scholen zijn die op een goede wijze trachten invulling te geven aan bovenstaande kerndoelen, zijn er ook scholen die weinig tot niets doen met deze kerndoelen. Veel scholen beperken zich tot een enkele voorlichting over het onderwerp (seksuele) diversiteit. Het doel om bijvoorbeeld “respect voor seksuele diversiteit” te bevorderen, wordt volgens de Onderwijsinspectie daardoor niet gehaald. De inspectie bepleit dat scholen op een structurelere wijze en op meerdere momenten gedurende de schoolloopbaan van de leerlingen aandacht geven aan het thema.

Vernieuwing kerndoelen

In 2019 heeft een commissie van leraren, schoolleiders, schoolbestuurders, wetenschappers en lerarenopleiders gekeken hoe de kerndoelen en het daarmee samenhangende curriculum vernieuwd kunnen worden. Daartoe zijn een groot aantal voorstellen gedaan. De bal ligt nu bij de minister van Onderwijs, die deze voorstellen overneemt (of niet). In deze voorstellen is veel aandacht voor onderwerpen zoals racisme en discriminatie. Hopelijk neemt de minister deze voorstellen over.

Wat kan het onderwijs doen?

• Het zou een goede zaak zijn als de thema’s racisme en discriminatie verplicht aandacht krijgen in het onderwijs. Tegelijkertijd wordt nog te vaak en te veel het onderwijs gezien als panacee voor alle maatschappelijk ongerief. RADAR denkt dan ook graag mee over de manier waarop scholen structureel aandacht aan deze onderwerpen kunnen geven.
• Als scholen aandacht geven aan de onderwerpen racisme, discriminatie en respect voor diversiteit, dan is het van belang dat dit op een structurelere wijze gebeurt en dat leerlingen en studenten op meerdere momenten gedurende hun schoolloopbaan les krijgen over deze onderwerpen. Eenmalige activiteiten, hoe goed bedoeld, hebben weinig zin.
• Ook is het zinvol als scholen intern op een veilige manier het gesprek voeren met leerlingen en studenten over hun ervaringen met discriminatie. Dit kan ertoe bijdragen dat jongeren zich beter gezien voelen en dat racisme en discriminatie bespreekbaar worden gemaakt. Meer hierover kunnen docenten leren in de RADAR webinars ‘De school als mini-maatschappij‘.