Dubbele nationaliteit? Dubbel verdacht!

Artikel 1 van de Grondwet stelt: Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan. Als iemand zich dat ter harte zou moeten nemen, dan toch de overheid zelf. Maar het lijkt erop dat de overheid niet altijd elke burger gelijk behandelt. Bepaalde burgers worden met meer wantrouwen beoordeeld dan anderen. Er  is om in de woorden van de Nationale Ombudsman, Reinier van Zutphen, te spreken sprake van ‘institutionele vooringenomenheid’. 

Met name burgers met een migratieachtergrond krijgen niet het voordeel van de twijfel en worden vaker en strenger gecontroleerd dan andere burgers. De afgelopen jaren zagen we dit bij de politie die migrantenjongeren op straat vaker op hun ID controleert, de Koninklijke Marechaussee die tijdens grenscontroles mensen op grond van hun uiterlijk, huidskleur, of afkomst controleert, het opsporingssysteem SyRI dat uitkeringsgerechtigden van met name ‘armere’ en ‘gekleurde’ wijken extra liet inspecteren en de toeslagenaffaire waarbij ouders ten onrechte van fraude werden beschuldigd. De overheid recidiveert dus zelfs in dit opzicht.

Etnisch profileren door de Belastingdienst

Vorige week werd bekend dat de Belastingdienst jarenlang mensen met een dubbele nationaliteit extra controleerde bij hun aangifte inkomstenbelasting. Dubbele nationaliteit was één van de vijf risico-indicatoren waarop geselecteerd werd voor een extra controle. Eerder, bij de misstanden rond de kinderopvangtoeslag, bleek al dat bij veel gezinnen die onterecht als fraudeur werden behandeld sprake was van een tweede nationaliteit. Volgens de Belastingdienst had dat niets te maken met de extra strenge behandeling van deze mensen. Maar blijkbaar ben je als burger met een dubbele nationaliteit meteen bij voorbaat ook dubbel verdacht.

De Belastingdienst ontkent dat er bij de controles ook geselecteerd zou zijn op ‘ras’ of etnische afkomst, naast nationaliteit. Het is niet bekend op welke nationaliteiten er al die jaren extra gecontroleerd is. De Belastingdienst organiseerde eerder een bijeenkomst voor ouders die de dupe waren van het onrechtmatig stopzetten van kinderopvangtoeslagen in 2014. Bij deze bijeenkomst viel het op dat er bijzonder veel mensen van kleur aanwezig waren. Selecteerde de Belastingdienst alleen op dubbele nationaliteit of heel specifiek op bepaalde nationaliteiten?

Begin dit jaar bleek dat ook in de onderzoeken naar mensen met kinderopvangtoeslag wél is gekeken naar dubbele nationaliteit. Daarnaast werd er een onderzoek gestart naar alle mensen met een Ghanese achtergrond. De staatssecretarissen Vijlbrief en Van Huffelen meldden het nog maar eens in hun brief van 11 mei 2020: “Etnisch profileren keuren wij ten strengste af”. Onderscheid maken op grond van nationaliteit vinden zij ook onwenselijk, voegden ze hieraan toe. Toch laat de realiteit iets ander zien. Etnisch profileren en het werken met risicoprofielen lijken bijna verworden tot standaard overheidsbeleid.

Overheid moet vertrouwen verdienen

Uit cijfers van het CBS blijkt dat het vertrouwen in de overheid (uitgezonderd de politie) onder mensen met een migratieachtergrond relatief hoog is. Institutionele vooringenomenheid en etnische profilering ondergraven dat vertrouwen. Het wordt dan ook tijd dat de overheid een einde maakt aan deze structurele ongelijkheid.

RADAR geeft jaarlijks tientallen voorlichtingen aan scholieren en studenten om discriminatie en vooroordelen te herkennen en tegen te gaan. We leren jongeren zich meer bewust te zijn van hun eigen rol en verantwoordelijkheid in zaken als respect, vooroordelen en discriminatie. We vragen van deze jongeren om ‘goede’ burgers te worden. Maar hoe verhoudt een dergelijk pleidooi zich tot de praktijk van allerlei overheidsorganen die zelf blijk geven van vooringenomenheid zo niet discriminerende praktijken? Wat betekent het voor het vertrouwen van jongeren met een migratieachtergrond in de rechtsstaat als ze op grond van etnische afkomst of dubbele nationaliteit zich dubbel moeten bewijzen of legitimeren?