Door de Black Lives Matter-protesten erkent zelfs premier Rutte dat institutioneel racisme bestaat. Maar ook zetten steeds meer organisaties racisme op de agenda. Racisme bespreekbaar maken is een belangrijke eerste stap om dit probleem het hoofd te bieden. Hoe ga je op een constructieve manier deze dialoog aan?

In verschillende instellingen en organisaties zijn witte mensen en mensen van kleur initiatieven gestart om met elkaar in dialoog te gaan over onderwerpen als racisme, vooroordelen en white privilege. Vaak worden deze dialogen vanuit de beste bedoelingen georganiseerd, bijvoorbeeld omdat men racisme bespreekbaar wil maken of collega’s wil sensibiliseren over dit onderwerp. Toch blijkt in de praktijk dat deze gesprekken vaak onbevredigend en soms ronduit pijnlijk kunnen verlopen. In dat geval kan het averechts uitpakken.

Hoe dat komt? Vaak hebben de initiatiefnemers onvoldoende stilgestaan bij de dilemma’s en valkuilen van zo’n dialoog. Het is goed om deze dilemma’s voorafgaand aan een dialooggesprek met elkaar te benoemen. Zo worden niet alleen teleurstellingen of hoogoplopende conflicten voorkomen, maar ook bevorder je de kwaliteit, diepgang en veiligheid van het gesprek.

‘Als de intentie maar positief is, komt het vanzelf goed’

Deze misvatting komen we vaak tegen. Het klopt: goede intenties zijn belangrijk en waardevol. Daar begint het mee, zeker bij een dialoog. Echter, het probleem bij een dialoogthema als racisme of wit privilege, is dat het haast onvermijdelijk ook gaat om de verborgen, alledaagse, onbewuste uitsluiting en machtsongelijkheid die mensen van kleur ervaren. En de impact die dat heeft op hun levens. In een dialoog over racisme die gericht is op het delen van persoonlijke ervaringen, zullen deze pijnlijke verhalen ruimte en erkenning moeten krijgen. Een goede intentie kan daarbij helpen, maar is niet voldoende.

Een vrouw van kleur vertelt hoe kwetsend zij het vindt dat ze als echte Brabander haar hele leven steeds maar weer wordt gevraagd naar waar ze ‘echt’ vandaan komt. De vraag herinnert haar elke keer aan het heersende beeld dat mensen met haar uiterlijk hier ‘eigenlijk’ niet vandaan kunnen komen. Een witte dialoogdeelnemer reageert op dit verhaal: ‘Jammer, nu mag ik dat ook niet meer vragen, daarbij heb ik het altijd zo goed bedoeld.’ De gespreksleider grijpt niet in en geeft de beurt aan een andere deelnemer…

Na afloop is de vrouw van kleur diep gekwetst, omdat haar verhaal zomaar opzij is geschoven en er niet naar de impact werd geluisterd. Voor haar is dit gedrag exemplarisch voor de micro-agressies die deel uitmaken van het alledaags racisme. De witte vrouw geeft aan dat ze niets meer durft te vragen. Zij begrijpt niet wat er verkeerd is aan deze vraag, ze is toch oprecht geïnteresseerd in de ander? In plaats van toenadering heeft verwijdering plaatsgevonden.

Had dit voorkomen kunnen worden?

Ja en nee: de verwijdering met deelnemers die nog nooit hebben stilgestaan bij hun eigen rol met betrekking tot racisme, vooroordelen en privileges, is haast onvermijdelijk. De confrontatie met de gevoelens van schuld of schaamte die daarmee gepaard gaan, leidt er vaak toe dat de pijnlijke ervaringen van de ander niet kunnen worden toegelaten. Dan is het ‘ik heb het toch goed bedoeld’ al gauw een rechtvaardiging en ben je uit de dialoog. Maar zeggen dat jouw goede intentie het belangrijkste is, negeert de verantwoordelijkheid die je hebt voor wat jouw woorden en jouw gedrag met de ander doen. Bagatelliseren (wat is hier nou zo erg aan?) en ontkennen (dit heeft niets met racisme te maken) zijn andere veelvoorkomende defensieve reacties. Door het risico op deze reacties moeten mensen van kleur elke keer weer opnieuw beslissen of en met wie ze bereid zijn het dialooggesprek aan te gaan.

Tips

Toch kun je als dialoogorganisator of deelnemer ook zelf een aantal dingen doen om de kans op een succesvol dialooggesprek te verhogen.

• Denk allereerst erover na of de dialoog het juiste middel is voor wat je wilt bereiken in deze setting en met deze doelgroep. Wil je het thema racisme bespreekbaar maken op je werk, met je cliënten, in je vereniging? Ga dan eerst na of mensen zich wel veilig voelen om dit gesprek met elkaar aan te gaan. Overweeg daarom om het dialooggesprek voor te bereiden door eerst kennis en informatie op een andere manier te delen en mensen de gelegenheid te bieden zich in ‘de ander’ te verplaatsen (denk aan artikelen, video’s, korte voorlichtingen, ervaringsverhalen, lezingen, theatervoorstellingen).
• Bespreek aan het begin van het dialooggesprek met alle deelnemers de basisdialoogregels en benadruk een respectvolle houding: luister naar elkaar en probeer elkaar te begrijpen. Benoem dat het moed vraagt om over racisme in dialoog te gaan en dat het soms ongemakkelijk kan zijn, maar ook veel kan opleveren. Check of deelnemers nog meer nodig hebben.
• Zorg als deelnemer dat de dialoogregels worden nageleefd door zelf het goede voorbeeld te geven en eventueel anderen eraan te herinneren door feedback te geven, vragen of grenzen te stellen.
• Zorg voor een getrainde en goed voorbereide gespreksleider zodat meteen wordt ingegrepen als een ervaring van een deelnemer wordt gebruuskeerd of mensen uit de dialoog gaan. Een ervaren gespreksleider met ook inhoudelijke kennis van zaken is sowieso een voorwaarde voor een dialoog over gevoelige onderwerpen als racisme.
• Vraag aan het einde van de dialoog na hoe deelnemers nu hier weggaan; biedt vervolggesprekken of nazorg aan als dat nodig blijkt.

Lees- en luistertips

Websites

• www.withuiswerk.nl
• Alles over discriminatie op deze website 
• IDEM Rotterdam: Wat is discriminatie? 
• www.kis.nl/thema/discriminatie 
• www.movisie.nl/discriminatie 

Artikelen

• Welke stem heeft wit in de strijd tegen racisme 
• DE EERSTE KEER DAT IK (BEWUST) MET EIGEN OGEN HET WITTE PRIVILEGE ZAG 
• Do’s & Don’ts voor witte bondgenoten 

Boeken

• Witte Onschuld van prof. Gloria Wekker 
• Hallo witte mensen van Anousha Nzume 
• White Fragility van Robin DiAngelo 
• Verzetten, vermijden of veranderen? van Jurriaan Omlo 

Podcasts  

• Dipsaus is een podcast door en voor vrouwen van kleur, bedacht en gepresenteerd door Anousha Nzume, Ebissé Rouw en Mariam El Maslouhi.  
• Fufu & Dadels is de podcast van Hajar Fallah, Suheyla Yalcin en Munganyende Hélène Christelle. 
• De podcast Code Switch van de NPR wordt gehost door verschillende journalisten van kleur. 

Dit artikel wordt u aangeboden in het kader van het project ‘Kennis en Deskundigheid’. Met het project ondersteunen wij professionals bij hun activiteiten naar een inclusieve en discriminatievrije organisatie. In een serie korte artikelen belichten we veel voorkomende dilemma’s en valkuilen rondom inclusie, diversiteit en discriminatie en geven tips hoe hiermee om te gaan. RADAR voert dit project uit in opdracht van de gemeente Rotterdam. Meer weten? Bekijk onze projectpagina.