“Ook witte mensen zijn slachtoffer van racisme”

Rotterdam doet haar stinkende best om inclusief te zijn. Steeds meer organisaties en bedrijven hebben diversiteit en inclusie hoog op de agenda staan. Maar jij, als werknemer of vrijwilliger, loopt over van ideeën om inclusiviteit op de werkvloer te verbeteren. Ondanks de goede wil van het management, loop je toch nog steeds tegen verzet aan. Hun tegenargumenten beginnen vaak met ‘maar…’, waardoor jij geen kant meer op kan. RADAR zet daarom de zes meest voorkomende argumenten tegen inclusie op een rij. Maar niet zonder er een weerwoord op te geven, zodat jij een steuntje in de rug hebt als je de discussie weer eens aan moet gaan. Vandaag weerleggen we argument #2: “Ook witte mensen zijn slachtoffer van racisme.”

Een aantal jaar geleden probeerde ik in een professionele organisatie op een constructieve manier aan te kaarten dat de organisatie nogal wit is, met name de top. Ook door de buitenwereld werd de organisatie zo gezien. Door deze opmerking te plaatsen werd ik beticht van omgekeerd racisme. Ik had er destijds (nog) niet de woorden voor hierop te reageren.

Door de moord op George Floyd afgelopen mei, is het thema racisme extra op scherp komen te staan. Dit kwam mede door de vele Black Lives Matter-demonstraties. Sindsdien hoor ik weer veel witte mensen zeggen dat óók zij racisme meemaken. Juist nu zouden witte mensen worden achtergesteld, want, zo zeggen zij: ‘all lives matter’. Maar hoe zit dat nou precies, kunnen witte mensen eigenlijk wel racisme ervaren?

Wat is racisme?                                  

Ondanks verschillende definities stelt één van de meest gangbare en volledige definities van racisme dat het gaat over een reeks aan (on)bewuste gedragingen, ideeën, mentaliteit en houding waarbij superioriteit tot uitdrukking komt richting anderen vanwege hun huidskleur, afkomst, etniciteit of religie. Het onderliggende idee is de rassentheorie, die stelt dat mensen kunnen worden ingedeeld op uiterlijke kenmerken en daarmee beter of slechter zouden zijn dan het andere. In de regel: hoe donkerder de huidskleur, hoe lager iemand op die sociale ladder scoort. Dit superioriteitsidee was ooit bedacht om mensen op basis van uiterlijke kenmerken in te delen en daar een bepaalde status aan te ontlenen. Het is een directe erfenis van ons koloniale verleden, waar veel witte Europanen baat bij hadden. Daarom moeten we racisme zien als systeem. Een systeem dat ongelijkheid en achterstelling creëert tot op de dag van vandaag.

Verschillende benaderingen van racisme

Zo hebben mensen met een donkerdere huidskleur (dat wil zeggen niet-witte mensen), zoals Roma, Sinti, maar ook moslims en joden, al eeuwenlang te maken met mechanismen van onderdrukking. Om die reden vallen al deze mechanismen doorgaans onder racisme.

Desalniettemin is huidskleur een belangrijk element wanneer we over racisme spreken. Juist omdat wij mensen op basis van een racistisch systeem indelen in een raciale en sociale hiërarchie. Denk bijvoorbeeld aan racisme tegen mensen met Oost-Aziatisch uiterlijk of anti-zwartracisme (Afrofobie). Anti-zwartracisme komt voort uit raciale vooroordelen en stereotypen. Dit gedachtegoed is door de eeuwen heen uitgegroeid tot een systeem en stamt uit het koloniale verleden, toen zwarte mensen werden gezien als handelswaar en als minderwaardig werden behandeld. Witte macht is binnen dit systeem gecreëerd. Deze witte suprematie zorgt tot vandaag de dag voor alledaags, individueel racisme (op microniveau), maar ook voor geïnstitutionaliseerd, systemisch racisme (macroniveau). Want: heersende negatieve ideeën over mensen van kleur maakt dat zwarte mensen als ‘groep’ minder voordelen genieten ten opzichte van witte mensen. Denk aan raciale grapjes, achterstelling op de arbeidsmarkt, in het onderwijs of op de woningmarkt. Maar ook in tradities, zoals de karikatuur van zwarte piet waarin raciale stereotypen worden benadrukt en geproduceerd onder het mom van een onschuldig kinderfeest. Ontken je dit systeem door bijvoorbeeld te stellen dat iedereen gelijk is en dat je geen kleur ziet, dan ontken je ook de geleefde ervaringen van mensen die racisme meemaken. Het is net alsof je baas zegt geen hiërarchie in de organisatie te zien. Als de persoon in kwestie het niet ziet, betekent dat niet dat het er niet is. Zo werkt dat ook met het ‘niet zien’ van huidskleur: dan negeer je het bestaan van verschillende sociale posities en inherente macht.

Geen structurele uitsluiting of achterstelling

Het meemaken van discriminatie of ongelijke behandeling kan natuurlijk ook witte mensen overkomen. Het is vervelend om buitengesloten te worden, ook voor hen. Denk bijvoorbeeld aan een witte medemens die in armoede leeft en mogelijk minder kans heeft op goede huisvesting, minder toegang tot goede voorzieningen en/of minder kans maakt op een bepaalde baan. Dat is vreselijk, maar deze persoon wordt niet structureel achtergesteld in de maatschappij vanwege diens huidskleur. Sterker nog, witte mensen worden doorgaans beter gewaardeerd door hun witheid dan mensen van kleur. Onze samenleving is doordrenkt van deze waardering. Stel je voor dat je in armoede leeft, minder toegang hebt tot het voorgenoemde en je ook een zwarte huidskleur hebt, dan heb je mogelijk dubbel (of drie, vierdubbel) meer kans op stigmatisering, uitsluiting en achterstelling. Individuele of incidentele discriminatie jegens witte mensen kan om die reden geen racisme worden genoemd. Er bestaat namelijk geen systeem dat witte mensen stelselmatig onderdrukt vanwege hun huidskleur.

Wanneer iemand de volgende keer begint over omgekeerd racisme, dan weet je wat je te doen staat. Je bent gewapend met historische kennis. Want omgekeerd racisme bestaat niet. We zouden dan zo’n 400 jaar terug in de tijd moeten, naar een tijd vóór het Europees kolonialisme. Witte mensen zouden dan in plaats van zwarte mensen structureel onderdrukt moeten worden en daar vandaag de dag nog de gevolgen van ondervinden. En ja, all lives matter (alle levens doen er toe). Maar dat kan pas wanneer zwarte levens er net zoveel toe doen als witte levens.

Leestips

• https://www.withuiswerk.nl/
• One World: Welke stem heeft wit in de strijd tegen racisme
• One World: wit privilege
• One World: Do’s & Don’ts voor witte bondgenoten
• Witte Onschuld van prof. Gloria Wekker
• Hallo witte mensen van Anousha Nzume
• White Fragility van Robin DiAngelo

Dit artikel maakt deel uit van een reeks voor het project Kennis & Deskundigheid. RADAR werkt in het kader van dit project aan deskundigheidsbevordering over inclusie bij Rotterdamse organisaties. De aankomende maanden publiceren we verschillende artikelen en organiseren we bijeenkomsten en online masterclasses.