Woondiscriminatie blijft een groot onderwerp. Hoe zorgen we voor een eerlijke huurmarkt waarin iedereen gelijke kansen krijgt? Deze vraag stond centraal in het programma Pointer op NPO Radio 1. Onze onderzoeker Bauke Fiere was te gast om te praten over woondiscriminatie, voorkeuren voor expats en de uitkomsten van ons recente mystery calls-onderzoek. De uitzending liet zien hoe structureel de problemen zijn én hoe moeilijk het is om ertegen op te treden. 

Wat is woondiscriminatie en welke problemen herkennen we? 

Woondiscriminatie houdt in dat een verhuurder of een makelaar een huurkandidaat kiest vanwege persoonlijke kenmerken. Denk hierbij aan etnische achtergrond, beperking of seksuele oriëntatie. Discriminatie op de woningmarkt is in strijd met artikel 1 van de Grondwet én met de Wet goed verhuurderschap, die sinds 1 juli 2023 van kracht is. Die wet verplicht verhuurders en bemiddelaars om objectieve selectiecriteria te hanteren. 

In de radioshow vertelt Bauke dat verhuurders vaak uitgaan van een “klik” of een “onderbuikgevoel” terwijl dit géén objectieve grond vormt voor selectie. Als je je laat leiden door een “klik” met een kandidaat-huurder, dan loop je het risico dat je afgaat op (onbewuste) vooroordelen en stereotypen, wat kan leiden tot discriminatie. Discriminatie hoeft niet altijd de boventoon te hebben, maar het effect van niet-objectief verhuren is schadelijk. Hoewel discriminatie verboden is, is uit onderzoek bekend dat er wel degelijk verboden onderscheid wordt gemaakt op grond van afkomst. Het laatste landelijke onderzoek is uitgevoerd door het Verwey-Jonker Instituut in 2023. 

Een andere vorm van woondiscriminatie is het uitsluiten van andere groepen door alleen te focussen op het verhuren aan expats. Het komt nog regelmatig voor in advertenties, mede door het ontbreken van handhaving. Termen als “expat only” zijn niet toegestaan, omdat dit in strijd is met het discriminatieverbod. Uit de uitzending van Pointer blijkt ook dat veel woningen in de particuliere huursector worden aangeboden als tijdelijk en gemeubileerd, vaak gericht op expats. Voor woningzoekenden die voor langere tijd willen huren of geen expatstatus hebben, betekent dit dat het aanbod steeds kleiner wordt. 

Per 1 juli 2024 is de Wet vaste huurcontracten van kracht gegaan. Hierdoor mogen alleen vaste huurcontracten mogen worden afgesloten. Hierdoor is het sinds vorig jaar moeilijker geworden om je woning tijdelijk te kunnen verhuren. Verhuurders en bemiddelaars zien expats hierdoor juist als een interessante doelgroep, omdat zij in de regel na een bepaalde periode weer vertrekken uit Nederland (dus uit de huurwoning).  

Wat zien we nu gebeuren op de woningmarkt? 

In de uitzending hoor je dat expats makkelijker toegang hebben tot huurwoningen. Niet alleen omdat ze vaak meer te besteden hebben dankzij bijvoorbeeld de belastingvoordeel regeling voor kennismigranten, maar ook omdat verhuurders en makelaars hen als “betrouwbaar” of “tijdelijk” bestempelen. Vaak komt dit doordat ze voor ‘betrouwbare’ werkgevers werken. Hierdoor lijken verhuurders vaak voorkeur te hebben voor expats boven niet-expats, wat de positie van Nederlandse woningzoekenden verzwakt. 

Stacy van 31, moeder van twee kinderen, wordt in de uitzending als voorbeeld genomen. Ze is al een tijd op zoek naar een woning, maar kan er geen vinden. Ze woont noodgedwongen met haar gezin bij haar moeder thuis. Volgens Stacy verdient ze net te veel voor een sociale huurwoning, staat ze op een lange wachtlijst voor particulier huren en verdienen ze in het gezin helaas niet genoeg om een koopwoning te kunnen betalen. 

RADAR’s onderzoek: structurele woondiscriminatie 

Onze collega Bauke, vertelde in de uitzending over het mystery guest-onderzoek dat in 2024 werd uitgevoerd in Eindhoven. Hierbij werden verhuurbemiddelaars telefonisch benaderd met discriminerende verzoeken, zoals: “Mijn vorige huurder was een buitenlander en dat liep niet goed. Kunt u selecteren op Nederlandse huurders?” 

De uitkomst was schokkend: een aanzienlijk deel van de bemiddelaars ging (al dan niet impliciet) in op discriminerende verzoeken, ondanks dat dit wettelijk verboden is. Daarbij viel op dat het label “expat” wél als positief werd gezien, terwijl “buitenlander” of “allochtoon” als risicofactor werd genoemd. In 2021 voerde RADAR een soortgelijk onderzoek uit in Eindhoven. Toen was 82% van de verhuurbemiddelaars bereid om direct of indirect mee te werken aan een discriminerend verzoek. Hoewel enige vooruitgang zichtbaar is, is het grootste deel van de bemiddelaars nog steeds bereid om discriminatie mogelijk te maken. 

Welke oplossingen zijn er om woondiscriminatie aan te pakken, en wie is daarvoor verantwoordelijk? 

Gemeenten zijn verplicht om op basis van de nieuwe wet te handhaven. In de praktijk gebeurt dit echter nog nauwelijks. Uit een korte enquête van Pointer onder vijftien gemeenten waar veel expats wonen, blijkt dat er haast geen meldingen van woondiscriminatie binnenkomen en wegens onderbemanning ook niet actief wordt gehandhaafd. Wanneer gemeenten nauwelijks controleren, kunnen onbetrouwbare praktijken zonder consequenties doorgaan. Bewustwording, actieve monitoring en laagdrempelige meldpunten zijn cruciaal om het tij te keren. 

“Je moet als verhuurder en ook als verhuurbemiddelaar van tevoren objectieve criteria vaststellen waarop jij je huurder gaat selecteren. En een onderbuikgevoel of een bepaalde klik, dat hoort daar niet bij. Het is ook schadelijk. Discriminatie betekent eigenlijk dat er bepaalde groepen mensen zijn die minder kans hebben op een woning,” zegt Bauke. 

Tijdens de uitzending kwam ook de brancheorganisatie Vastgoed Nederland aan het woord. Zij pleitten voor een register van erkende verhuurbemiddelaars, een soort keurmerk, zodat huurders weten met wie ze te maken hebben. Tegelijk erkenden zij dat ook leden van brancheorganisaties zich schuldig maken aan discriminatie en dat zelfregulering geen sluitende garantie is. 

Vanuit de politiek pleitte Merlien Welzijn (Nieuw Sociaal Contract) voor meer transparantie via een nationaal huurregister. Dat register moet inzicht geven in wie waar verhuurt, tegen welke prijs en onder welke voorwaarden. Dit zou gemeenten beter in staat stellen om te handhaven en de wet na te leven. Tegelijkertijd benadrukte ze dat bouwen de enige structurele oplossing is voor de wooncrisis: “We zitten in een donker steegje, en daar doet niet iedereen het goede.” 

RADAR: blijf melden en blijf kritisch 

Voor RADAR blijft dit een belangrijk onderwerp. De woningmarkt moet eerlijk en toegankelijk zijn voor iedereen, ongeacht afkomst, achternaam of inkomen. Discriminatie melden is de eerste stap, maar ook gemeenten, politici en brancheorganisaties moeten verantwoordelijkheid nemen. 

Wil je zelf melding maken van vermoedelijke woondiscriminatie? Neem dan contact op met RADAR via ons discriminatiemeldpunt discriminatie.nl of bel met onze meldlijn 0800-0880.