Onlangs was Nikkie van Nikkie Tutorials ineens wereldnieuws. Ze kwam uit de kast als trans vrouw in een raakbare en moedige video. Gelukkig zijn bijna alle reacties positief. Tegelijkertijd roept het ook bij sommige mensen vragen op. Wat kan ik doen of zeggen om een medestander te zijn voor trans personen? Wanneer je je uitspreekt helpen je woorden en daden om onze samenleving een veiligere plek te laten worden voor transgender mensen – en voor alle mensen (trans of niet) die niet voldoen aan conventionele genderverwachtingen. Daarom zetten we een aantal tips op een rij.

Door Roel van der Heijde

1. De termen transgender, transseksueel, genderqueer kunnen verwarrend zijn. Wat wordt ermee bedoeld?

Een trans persoon is iemand die een genderidentiteit of -expressie heeft die niet overeenkomt met het biologische geslacht. Transgender-zijn kan in verschillende gradaties tot uitdrukking komen, waarbij slechts deels of alleen bij bepaalde gelegenheden de kenmerken die geassocieerd worden met het andere geslacht worden overgenomen, tot het volledig en definitief van geslacht veranderen door middel van een medische behandeling.

Daarnaast kan ook de innerlijk beleefde identiteit sterk variëren. Zo kan de term transgender mensen omvatten die zich non-binair, bigender, pangender, genderfluïde, agender of van het derde geslacht noemen, wat tegenwoordig voornamelijk als genderqueer wordt aangeduid.

Het tegenovergestelde van transgender kan worden aangeduid met de term cisgender: mensen met een genderidentiteit die overeenkomt met hun biologische geslacht.

2. Je kunt niet zien of iemand transgender is, gewoon door te kijken.

Veel transgenders lijken niet ‘zichtbaar trans’ te zijn, wat betekent dat ze door anderen niet als transgender worden gezien. Het is niet mogelijk om in een kamer rond te kijken en te “zien” of er trans personen zijn. Een rapport van de Rutgers Stichting uit 2018 zegt dat 0,6 tot 0,7% van de Nederlandse volwassenen en middelbare scholieren transgendergevoelens hebben. In de leeftijd tussen de 12 en 24 jaar gaven 1,7% van de jongens en 2,9% van de meisjes aan een non-binaire of fluïde genderidentiteit te hebben of het nog niet te weten. Je mag ervan uitgaan dat er bij elke bijeenkomst trans personen kunnen zijn.

3. Maak geen veronderstellingen over de seksuele gerichtheid van een trans persoon.

Geslachtsidentiteit is anders dan seksuele gerichtheid. Seksuele oriëntatie gaat over tot wie we ons aangetrokken voelen. Genderidentiteit gaat over ons eigen persoonlijke gevoel een man of een vrouw te zijn, of alles wat daartussen zit. Trans personen kunnen homo, lesbisch, biseksueel, hetero, panseksueel of aseksueel zijn.

4. Als je niet weet welke voornaamwoorden je moet gebruiken, luister dan eerst.

Als je niet zeker weet welk voornaamwoord een persoon gebruikt, luister dan eerst naar het voornaamwoord dat andere mensen gebruiken wanneer ze naar hen verwijzen. Iemand die de persoon goed kent, zal waarschijnlijk het juiste voornaamwoord gebruiken. Als je wil vragen welk voornaamwoord de persoon gebruikt, begin dan met uw eigen voornaamwoord. Bijvoorbeeld: “Hallo, ik ben Roel en ik gebruik de voornaamwoorden hij en hem. Hoe zit het met jou?” Gebruik vervolgens het voornaamwoord van die persoon en moedig anderen aan om dit te doen. Als je per ongeluk het verkeerde voornaamwoord gebruikt, verontschuldig je dan snel en oprecht en ga dan verder.

5. Vraag een trans persoon niet wat zijn “echte naam” is.

Voor sommige trans personen is het geassocieerd worden met hun geboortenaam een enorme bron van angst, of het is gewoon een deel van hun leven dat ze willen achterlaten. Respecteer de naam die een transgender persoon momenteel gebruikt. Als u toevallig de naam kent die iemand bij de geboorte heeft gekregen maar niet meer gebruikt, deel deze dan niet zonder de uitdrukkelijke toestemming van de persoon. Deel op dezelfde manier geen foto’s van iemand van vóór zijn transitie, tenzij je hun toestemming hebt.

6. Vraag niet naar de geslachtsdelen of het seksleven van een trans persoon.

Het zou ongepast zijn om een niet-transgender of cisgender persoon te vragen naar het uiterlijk of de status van hun geslachtsdelen. Het is even ongepast om die vragen aan een transgender te stellen. Vraag niet of een trans persoon “de operatie” heeft gehad. Als een trans persoon met je over dergelijke zaken wil praten, zullen ze het ter sprake brengen. Evenzo zou het niet gepast zijn om een niet-transgender persoon te vragen hoe ze seks hebben, dus dezelfde hoffelijkheid moet ook worden verleend aan transgender mensen.

7. Vermijd dubbelzinnige complimenten en “nuttige” tips.

Hoewel je misschien van plan bent om behulpzaam te zijn, kunnen de volgende opmerkingen ongemakkelijk of zelfs beledigend zijn:

• “Ik zou nooit geweten hebben dat je transgender was. Je ziet er zo mooi uit.”
• “Je ziet eruit als een echte man.”
• “Ze is zo prachtig, ik had nooit gedacht dat ze transgender was.”
• “Je zou zoveel beter slagen als je minder / meer make-up droeg, een betere pruik had, enz.”
• “Heb je een stemcoach overwogen?”

8. Respecteer de terminologie die een trans persoon gebruikt om zijn identiteit te beschrijven.

Trans personen gebruiken veel verschillende termen om hun ervaringen te beschrijven. Respecteer de term (transgender, transseksueel, niet-binair, genderqueer etc.) die een persoon gebruikt om zichzelf te beschrijven. Als een persoon niet zeker weet welk identiteitslabel het beste bij hem past, geef hem dan de tijd om er zelf achter te komen en vertel hem niet welke term jij denkt te moeten gebruiken. Je wil zelf immers ook niet dat jouw identiteit wordt bepaald door anderen, dus sta anderen toe om zichzelf te definiëren.

9. Help je bedrijf of groep echt trans-inclusief te maken.

“Lhbti+” is nu een alledaagse term die lesbiennes, homo’s, biseksuelen, homo’s en transgender personen samenvoegt onder hetzelfde acroniem. Als je deel uitmaakt van een bedrijf of groep die zegt dat het lhbti+ -inclusief is, onthoud dan dat trans personen voor unieke uitdagingen staan, en dat lhbti+ -inclusief zijn betekent echt begrip van de behoeften van de transgemeenschap en het implementeren van beleid dat op hen is gericht.

10. Zet op vergaderingen en evenementen een inclusieve toon.

Luister tijdens een vergadering waar niet iedereen bekend is naar de voornaamwoorden die mensen gebruiken en merk op of deze verschillen van wat je zou kunnen aannemen. In sommige instellingen kun je overwegen mensen te vragen zichzelf voor te stellen met hun namen en voornaamwoorden. Bijvoorbeeld: “Hallo, ik ben Roel en ik gebruik de voornaamwoorden hij en hem.” Dit verzendt de boodschap dat je geen aannames maakt over iemands geslacht en dat mensen zich vrij kunnen identificeren. Begin met jezelf en gebruik een serieuze toon die anderen zal ontmoedigen om de activiteit met een grap af te wijzen. Als je echter denkt dat deze oefening tot gevolg heeft dat je iemand in het overleg uitkiest, vermijd deze optie dan. Identificeer in groepsverband mensen aan de hand van kledingartikelen in plaats van gendertaal te gebruiken. Bijvoorbeeld de ‘persoon in het blauwe shirt’ in plaats van de ‘vrouw vooraan’.

En onze bonustip: Wees niet bang om toe te geven als je iets niet weet.

Het is beter om toe te geven dat je iets niet weet dan om veronderstellingen te doen of iets te zeggen dat mogelijk onjuist of pijnlijk is.

Heb je naar aanleiding van deze tips behoefte aan meer informatie, neem dan gerust contact met een mijn collega’s bij RADAR of met mij via e-mail [email protected] of via telefoonnummer 010 411 3911.