In mijn praktijk komt een patiënt met overgewicht en diabetes type 2. De patiënt heeft Marokkaanse roots. Ik vraag hem, net zoals ik bij alle patiënten doe: “Wat denkt u zelf dat zou kunnen helpen?” Deze patiënt raakt dan altijd geïrriteerd en de rest van het consult verloopt stroef. Ik vermoed dat het door deze vraag komt, maar ik snap de irritatie niet.

Deze casus ontvingen we van een deelnemer ter voorbereiding op een training cultuursensitief werken. De gezondheidszorg krijgt steeds meer te maken met patiënten met uiteenlopende culturele achtergronden. Om mensgerichte zorg te bieden is inzicht nodig in de impact van culturele verschillen en hoe je daar het beste mee om kan gaan. Zo kunnen taal, normen en waarden en verwachtingen ten aanzien van gezondheidszorg anders zijn naar gelang de culturele achtergrond.

Natuurlijk is de culturele diversiteit ook bij zorgverleners zelf steeds meer terug te zien. Wat hebben medewerkers nodig om goed te kunnen (blijven) functioneren, wat betekent diversiteit voor de omgangsvormen en de organisatie? Om passende zorg te bieden waar iedereen zich goed bij voelt, is het belangrijk dat zorgorganisaties hier structureel over nadenken.

Cultuursensitief werken

Het is onmogelijk om kennis te hebben van alle verschillende nationaliteiten en culturele achtergronden die er zijn, laat staan van alle verschillen binnen die nationaliteiten en culturen. Ook factoren als leeftijd, gender, religie, sociale klasse, seksuele voorkeur en opleiding spelen een rol. Gebrek aan kennis betekent niet dat je niets met die verschillen kan doen. Cultuursensitief werken is een belangrijk begin.

Cultuursensitiviteit is het bewustzijn dat je eigen normen en waarden niet voor iedereen gelden. Mensen ervaren hun ziekte binnen het kader van hun eigen taal, normen en waarden. Dat doe je als zorgverlener zelf ook. Het is daarom goed om je te realiseren dat jij zelf ook onder invloed staat van bepaalde culturele uitgangspunten, en dat deze jouw denken en handelen beïnvloeden. De gouden regel voor cultuursensitiviteit luidt dan ook: wees je bewust van je eigen aannames!

Hoe houd je het beste rekening met de cultuur en beleving van een patiënt?

Allereerst is het van belang om rekening te houden met de individuele mix van taal, cultuur, religie/levensbeschouwing, ziektebeleving, persoonlijke omstandigheden en gebruiken van de patiënt. Hoe beter de zorg aansluit, hoe eerder iemand zich geholpen voelt.

Verder is het een voortdurende uitdaging die maatwerk vereist. Maar we hebben alvast vier tips voor je verzameld waar je een mooi begin mee kan maken!

1. Stel neutrale vragen en wees open en belangstellend

Stel je bij de kennismaking zoveel mogelijk open op en stel ‘neutrale’ vragen, zeker waar het religie of cultuur betreft. Introduceer vragen naar cultuur en levensbeschouwing zorgvuldig.

Bijvoorbeeld: “Om u goed te kunnen helpen, wil ik u graag wat beter leren kennen. Daarom ga ik u enkele vragen stellen.

• Heeft u gewoontes of voorkeuren waar wij rekening mee kunnen houden?
• Hoe ziet uw dagritme er normaal uit?
• Hoe viert u belangrijke feestdagen?”

2. Ga op zoek naar meer informatie

Vaak ken je wel iemand uit de doelgroep waar jouw patiënt toe behoort, bijvoorbeeld een collega. Daarnaast is op internet heel veel informatie te vinden, bijvoorbeeld bij de kennisbank van Pharos (https://www.pharos.nl/kennisbank/) of de kennisbank van RADAR (https://radar.nl/kennisbank/).

3. Vergissen is menselijk

Het kan helpen als je ervan uitgaat dat de ander altijd anders is dan dat jij bent. Als je in gesprek gaat over iemands (culturele) achtergrond om de zorg mensgerichter te maken, komt vanzelf het moment dat je ernaast zit of miscommunicatie optreedt. Dit is absoluut niet erg. Biedt je excuses aan en vraag de patiënt om er meer over te vertellen. Net zoals bij tip 1.

4. Kom in actie bij discriminatie en pesten

Racisme of discriminatie kan voorkomen bij patiënten onderling maar ook tussen collega’s, en tussen zorgprofessionals en patiënten. Bijvoorbeeld als iemand weigert om gewassen te worden door iemand met een andere huidskleur. Of als er (op het oog onschuldige) grapjes gemaakt worden over iemands afkomst. Wanneer een patiënt mogelijk te maken heeft met bijvoorbeeld discriminatie, pesten of uitsluiting, is het belangrijk om zo snel mogelijk in te grijpen. Bij pestgedrag of uitsluiting door anderen is het belangrijk om de pester duidelijk te maken dat dit niet geaccepteerd wordt. Bespreek de situatie ook met je collega’s, zodat ook zij kunnen ingrijpen indien nodig, en met je leidinggevende of de vertrouwenspersoon. Ook kun je altijd advies inwinnen bij RADAR.

Meer weten?

Wil je meer weten over cultuursensitief werken of heb je andere vragen naar aanleiding van deze blog? Neem dan contact op met Sigrun of Roel van RADAR via telefoonnummer 010 411 3911 of via e-mail [email protected]