Direct naar content
RADAR Discriminatie melden
Discriminatie melden
Artikel

Gelijke kansen op een huurwoning in Nederland?

De Monitor discriminatie bij woningverhuur in 10 opvallende punten 

Een huurwoning vinden is niet eenvoudig. Als het maar niet lukt om een huurwoning te vinden, kan discriminatie een rol spelen. Dit heeft ingrijpende gevolgen. Een dak boven je hoofd is niet alleen een eerste levensbehoefte, maar ook een mensenrecht. Toch blijkt dat makelaars en verhuurders woningzoekenden soms ongelijk behandelen vanwege hun naam, een beperking, seksuele gerichtheid of gender. In opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken voerden Art.1 en RADAR in 2020 onderzoek uit naar discriminatie op grond van etnische achtergrond en seksuele gerichtheid in de eerste fase van verhuur, ofwel de kans om uitgenodigd te worden voor een bezichtiging. In dit artikel lees je de tien opvallendste punten uit dit rapport.  

1. Hoe groot is het probleem eigenlijk?

Van alle woningen in Nederland is zo’n 42 procent een huurwoning. Dit komt neer op zo’n 3,36 miljoen huurwoningen. De meeste daarvan zijn sociale huurwoningen. Door middel van het zogenoemde ‘woonruimteverdeelsysteem’ worden deze woningen toegekend aan woningzoekenden. Zo’n 31 procent van alle huurwoningen wordt verhuurd door bedrijven, beleggers of particulieren. In deze groep komt vermoedelijk meer discriminatie voor. Er komt immers geen ‘verdeelsysteem’ aan te pas en verhuurders kiezen mogelijk op basis van gevoel.

Het vaststellen van discriminatie bij woningverhuur is enorm lastig. Niet alleen herkennen mensen discriminatie niet altijd, maar ook ervaren mensen drempels om discriminatie te benoemen of er een melding van te maken. Niet zo vreemd natuurlijk, want hoe kun je discriminatie ooit aantonen als je niet eens wordt uitgenodigd? De meldingen die er wél zijn, geven dan ook een zeer klein deel van de bestaande discriminatie weer. Toch zijn meldingen belangrijk, want ze laten zien op welke manieren mensen discriminatie ervaren op de woningmarkt. In 2019 ontvingen antidiscriminatievoorzieningen 196 meldingen over discriminatie bij huisvesting. Het ging vooral om mensen die bij het zoeken naar een (huur)woning werden afgewezen vanwege hun herkomst of seksuele gerichtheid. Uit een landelijke enquête van het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat 1 op de 3 mensen die een huurwoning zochten in 2018, het vermoeden had gediscrimineerd te worden op basis van een beperking/chronische ziekte of op basis van herkomst. 

2. De aanjager: onderzoek van De Groene Amsterdammer

Discriminatie op de woningmarkt is niet nieuw. Wel is er de laatste jaren veel aandacht voor. Dat komt doordat weekblad De Groene Amsterdammer in 2018 onderzoek deed naar discriminatie bij woningverhuur. Op basis van 250 correspondentietesten in Nederland bleek dat een woningzoekende met een Marokkaans klinkende naam in 28 procent van de gevallen werd benadeeld ten opzichte van iemand met een Nederlands klinkende naam. Het artikel van Rasit Elibol en Jaap Tielbeke deed veel stof opwaaien. Sindsdien zijn ook op gemeentelijk niveau verschillende onderzoeken uitgevoerd naar discriminatie bij woningverhuur. De onderzoeken in Amsterdam, Utrecht, Den Haag en Rotterdam toonden allemaal discriminatie op grond van etnische achtergrond aan. 

3. Een bijzonder onderzoeksjaar

Door de coronacrisis was 2020 natuurlijk geen gewoon jaar. De getroffen maatregelen om het aantal besmettingen terug te dringen hebben de manier waarop verhuurders werken veranderd. Een bezichtiging werd anders beleefd, doordat je anderhalve meter afstand moest houden en met maar een beperkt aantal mensen in dezelfde ruimte mocht zijn. Het zou kunnen dat verhuurders gedurende de onderzoeksperiode minder kandidaten hebben uitgenodigd dan voorheen. De coronacrisis kan daardoor invloed hebben gehad op de uitkomsten van dit onderzoek, al is de precieze mate daarvan niet vast te stellen. 

Een andere maatschappelijke ontwikkeling die in 2020 een grote rol speelde, was de grote media-aandacht voor discriminatie op de woningmarkt die volgde op de onderzoeken in Rotterdam, Amsterdam en Utrecht. Daarnaast speelde de enorme steun aan de Black Lives Matter-beweging een grote rol. Nadat de Amerikaan George Floyd overleed tijdens een gewelddadige arrestatie in Minneapolis op 25 mei 2020, vonden er wereldwijd grote demonstraties plaats tegen racisme. Het is goed voor te stellen dat alle media-aandacht voor deze demonstraties, en die voor de onderzoeken naar discriminatie op de woningmarkt, verhuurders meer bewust heeft gemaakt van racisme en discriminatie. 

4. Onderzoeksaanpak: praktijktesten en mystery calls

Om te achterhalen of bij woningverhuur in Nederland ongelijke behandeling plaatsvindt op grond van etnische achtergrond of seksuele gerichtheid, zijn in totaal 3166 correspondentietesten uitgevoerd. Hierbij zijn aanbieders van huurwoningen voor een specifieke advertentie op verhuurplatform Pararius.nl benaderd door twee quasi-identieke kandidaat-huurders. Hun profielen verschillen alleen op de discriminatiegrond die wordt onderzocht: etnische achtergrond óf seksuele gerichtheid. Vervolgens zijn de reacties per e-mail, voicemail en sms gedurende elf dagen bijgehouden: is één van beide kandidaten door de aanbieder nadelig behandeld ten opzichte van de andere kandidaat? Omdat de test- en controlepersoon slechts verschillen op de te onderzoeken discriminatiegrond en de berichten quasi-identiek zijn, is eventuele ongelijke behandeling tussen de twee kandidaat-huurders toe te wijzen aan discriminatie op de onderzochte discriminatiegrond.

Daarnaast zijn 105 mystery calls gedaan met verhuurmakelaars. Voor deze telefoontjes zijn acteurs ingeschakeld. Zij deden net alsof zij hun woning wilden verhuren, maar hadden het vriendelijke doch dringende verzoek om niet te verhuren aan ‘allochtonen’. Zou de makelaar daar rekening mee kunnen houden? De antwoorden van de makelaars zijn zowel kwalitatief als kwantitatief onderzocht. 

5. Marokkaanse mensen: significant minder kans op uitnodiging

Mannen met een Marokkaans klinkende naam worden minder vaak uitgenodigd dan mannen met een Nederlands klinkende naam. In 12% van de gevallen werd de man met de Marokkaans klinkende naam niet uitgenodigd voor een bezichtiging, terwijl de man met de Nederlands klinkende naam wel werd uitgenodigd, rekening houdend met toevallige ongelijke behandeling. Extra opvallend is dat er bij deze onderzoeksgroep een groot verschil te zien is tussen de vier grootste gemeenten van Nederland samen en de rest van het land: binnen de G4 zijn er geen significante verschillen, maar daarbuiten is de netto-discriminatiegraad 20 procent. 

Vrouwen met een Marokkaans klinkende naam lijken er iets beter van af te komen, maar worden nog altijd benadeeld ten opzichte van mensen met een Nederlands klinkende naam. 

6. Poolse mannen: 8 procent minder kans op uitnodiging

Voor deze monitor zijn ook correspondentietesten gedaan met Pools klinkende namen. Bij deze onderzoeksgroep is alleen getest met mannenprofielen. Mannen met een Pools klinkende naam krijgen minder vaak een uitnodiging om een woning te bezichtigen dan mannen met een Nederlands klinkende naam. Uit het onderzoek blijkt dat in 8 procent van de gevallen de man met de Pools klinkende naam niet werd uitgenodigd voor een bezichtiging, terwijl de man met de Nederlands klinkende naam wel werd uitgenodigd, rekening houdend met toevallige ongelijke behandeling. Echter, in de vier grootste gemeenten van Nederland (Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag; G4) samen werd geen verschil gevonden. 

7. Homoseksuele huurders: evenveel kans op een uitnodiging 

Uit deze Monitor Discriminatie bij Woningverhuur is naar voren gekomen dat homoseksuele mannenstellen niet significant vaker of minder vaak worden uitgenodigd voor een bezichtiging. Bij deze subdoelgroep zijn eveneens correspondentietesten gedaan: er is gereageerd op een advertentie door een stel met twee Nederlands klinkende mannennamen én een stel met een Nederlands klinkende mannen- en vrouwennaam. Met twee Nederlands klinkende vrouwennamen zijn geen testen gedaan. 

8. Mystery calls: merendeel makelaars werkt mee aan discriminatie

Discrimineren bij verhuur van een woning is verboden. Toch lijkt de intentie van het merendeel van de verhuurmakelaars in Nederland anders te zijn. Uit de mystery calls, waarbij een fictieve verhuurder verzocht om zijn woning niet aan mensen met een migratieachtergrond te verhuren, blijkt namelijk dat meer dan een derde dit verzoek niet afkeurde. De meeste makelaars (41 procent) gaven aan zelf geen selectie te mogen maken op grond van etnische achtergrond, maar lieten de keuze hiervoor aan de verhuurder zelf. De verhuurmakelaars weten niet goed hoe ze de discriminerende eis kunnen ombuigen naar criteria die niet discrimineren, of ze hebben er geen problemen mee dat de verhuurder discrimineert. Op die manier wordt discriminatie (al dan niet bewust) gefaciliteerd. 9 procent van de makelaars wilde daar ook wel een handje bij helpen, bijvoorbeeld door kandidaten te selecteren op criteria die mensen indirect uitsluiten. Enkele makelaars wilden dit onderwerp liever niet over de telefoon bespreken of moesten hiervoor overleggen met een collega of leidinggevende. 

Gelukkig waren er verschillende makelaars die de regels wél kenden en zich daar ook aan wilden houden. Van de gebelde makelaars gaf 14 procent aan niet mee te werken aan dit verzoek. Zes makelaars benoemden het zelfs expliciet als discriminatie. Toch zijn deze makelaars niet de enigen die weten dat een dergelijk onderscheid verboden is. Zestien makelaars melden namelijk dat de vraag verboden is, of ‘formeel’ of ‘officieel’ niet mag, maar vinden alsnog manieren om aan het verzoek mee te werken. 

9. Bijzondere groep huurders: expats 

Hoewel makelaars gretig lijken mee te werken aan het verzoek om mensen met een migratieachtergrond te weren bij woningverhuur van particulieren, wijzen ze tegelijkertijd op de voordelen van verhuren aan ‘expats’. Deze arbeidsmigranten zijn juist een aantrekkelijke doelgroep voor makelaars en de verhuurders voor wie zij werken. Expats zouden ‘ideale huurders’ zijn, want ze zijn hoogopgeleid, verdienen goed en werken voor een internationaal gerenommeerd bedrijf. Maar expats zijn vooral interessant omdat ze gegarandeerd na bepaalde tijd weer vertrekken en niet altijd op de hoogte zijn van de huurbescherming waar ze in Nederland recht op hebben. Vanwege economische redenen wordt bij deze groep dus juist ‘positief’ gediscrimineerd. 

10. Conclusies en aanbevelingen 

Ruim drieduizend correspondentietesten die voor dit onderzoek gedaan zijn, tonen – wederom – aan dat er sprake is van discriminatie op de woningmarkt op grond van etniciteit. Vooral mannen met een Marokkaans klinkende naam hebben het zwaar: in 12% van de gevallen werd de man met de Marokkaans klinkende naam niet uitgenodigd voor een bezichtiging, terwijl de man met de Nederlands klinkende naam wel werd uitgenodigd, rekening houdend met toevallige ongelijke behandeling. Bovendien blijkt aan de andere kant dat veel verhuurmakelaars niet negatief staan tegenover het verzoek van een fictieve particuliere verhuurder om mensen met migratieachtergrond te weren. Dat is een duidelijke aanwijzing dat discriminatie niet alleen voorkomt in de eerste fase van verhuur, maar ook in alle latere fasen.

Lees hier de publicatie