De Nederlandse Staat gaat niet in cassatie tegen de uitspraak van het gerechtshof Den Haag over etnisch profileren door de Koninklijke Marechaussee (KMar). De Staat legt zich neer bij de uitspraak van het gerechtshof en daarmee is die uitspraak definitief. Dit is een belangrijke stap in de strijd tegen racisme en discriminatie. De rechtszaak werd aangespannen door een coalitie van twee ‘niet-witte’ burgers, Amnesty International, Controle Alt Delete, RADAR en NJCM en ondersteund door advocaten van PILP en Houthoff. De coalitie roept het kabinet nu op om snel stappen te zetten om ervoor te zorgen dat ook andere overheidsorganisaties etniciteit niet meer laten meespelen in controles van burgers.  

De rechtszaak, die in 2020 werd aangespannen, draaide om de vraag of de KMar bij grenscontroles mensen mede vanwege hun etniciteit mag selecteren voor een controle. Op 14 februari 2023 oordeelde het gerechtshof in hoger beroep dat de huidige werkwijze van de KMar een vorm van rassendiscriminatie is en verbood deze werkwijze. Volgens het hof mag etniciteit op geen enkele manier, ook niet een klein beetje, een rol spelen in beslissingen om mensen controleren. De Staat heeft volgens het hof niet aangetoond of aannemelijk gemaakt dat huidskleur of etnisch uiterlijk iets kunnen zeggen over iemands herkomst of nationaliteit. Het hof vernietigde hiermee het eerdere oordeel van de rechtbank dat etnisch profileren toestond. 

Het hof overwoog dat etnisch profileren ertoe leidt dat Nederlanders van kleur zich “niet geaccepteerd en tweederangsburger voelen” en dat deze werkwijze van de KMar “een negatieve uitstraling op de maatschappij als geheel” heeft. In een reactie op de uitspraak liet Mpanzu Bamenga, een van de burgers die de rechtszaak aanspanden, weten zich gesterkt te voelen in zijn overtuiging dat racisme geen plek heeft in onze samenleving. “De uitspraak is een historische overwinning voor de menselijke waardigheid.” 

Marechaussee moet werkwijze aanpassen 

Het hof heeft geoordeeld dat de KMar haar werkwijze per direct moest aanpassen, ongeacht of de Staat in cassatieberoep zou gaan tegen deze uitspraak. Het is op dit moment nog onduidelijk hoe de KMar dit sinds 14 februari 2023 heeft gedaan. Volgens de coalitie is het belangrijk is dat de KMar hierover transparant is en publiekelijk verantwoording aflegt.  

Dionne Abdoelhafiezkhan van Controle Alt Delete benadrukt:  

‘Om zeker te zijn dat de KMar niet meer discrimineert is het noodzakelijk om alle controles aan de grens te registreren en evalueren. Het is niet voldoende als de KMar alleen maar toezegt te stoppen met het gebruik van etniciteit in risicoprofielen en selectiebeslissingen. Nederlanders van kleur moeten ervan op aankunnen dat ze beschermd zijn tegen etnisch profileren.’  

Neem effectieve maatregelen tegen etnisch profileren.  

Direct na de uitspraak van het hof liet staatssecretaris Eric van der Burg van Justitie en Veiligheid aan de Tweede Kamer weten dat de uitspraak niet alleen geldt voor de KMar maar ook voor andere onderdelen binnen de overheid waar sprake zou zijn van vergelijkbare selectiebeslissingen en risicoprofilering. Dit kan de coalitie alleen maar onderschrijven.

Etnisch profileren is een reëel probleem in Nederland dat vraagt om stevige maatregelen. Amnesty publiceerde in 2020 en 2021 rapporten over het gebruik van discriminerend risicoprofielen door de politie en de Belastingdienst. In de afgelopen tijd waren er meerdere onthullingen over discriminerende risicomodellen, onder meer bij gemeenten en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ook de politie heeft officieel nog geen afstand genomen van het gebruik van etniciteit en nationaliteit in selectiebeslissingen voor bijvoorbeeld ID- en verkeerscontroles.  

Het kabinet heeft gezegd dat in Nederland geen plaats is voor institutioneel racisme. Tijdens de excuses voor het slavernijverleden erkende de minister-president dat de doorwerking van het slavernijverleden in het heden moet worden doorbroken. Dit mogen geen holle woorden blijven. Het kabinet is nu aan zet om effectieve maatregelen te nemen om etnisch profileren uit te bannen. 

Dagmar Oudshoorn, directeur van Amnesty International Nederland: 

‘Alle overheidsinstanties die criminaliteit en fraude bestrijden moeten maatregelen nemen zodat hun werkwijze ook niet meer (onbedoeld) leidt tot discriminatie. Zo’n maatregelenpakket bestaat uit onder meer: strikte instructies voor controles, een mensenrechtentoets voor algoritmen, transparantie, serieuze controle op de uitvoering en extern toezicht.’ 

Reactie RADAR

Ook Sjaak van der Linde, directeur-bestuurder van RADAR juicht deze beslissing toe:

‘Bij RADAR en andere antidiscriminatievoorzieningen komen nog te vaak meldingen binnen van mensen die slachtoffer zijn van etnisch profileren, niet alleen door de KMar, maar ook door andere overheidsorganen. Overheidsbreed kan nog veel meer gedaan worden om etnische profileren te voorkomen. Dit vraagt om een brede, stevige, structurele en breed gedragen aanpak.’