16 december 2022

5 vragen over… De excuses voor het slavernijverleden

Algemeen

Rotterdam, Amsterdam, Utrecht: grote steden boden onlangs al excuses aan voor het slavernijverleden. De roep om landelijke excuses was er al, maar werd alleen maar luider. Op maandag 19 december 2022 bood premier Rutte excuses aan namens de Nederlandse staat. RADAR beantwoordt vijf vragen over de excuses voor het slavernijverleden.

1. Waarom zijn excuses voor het slavernijverleden van belang?

Nederland heeft zo’n vierhonderd jaar lang koloniën gehad op verschillende plekken in de wereld. De plaatselijke bevolking werd of verdreven, gedood of onderworpen aan een opgelegd systeem. Slavernij was vaak een onderdeel van dat systeem: mensen werden verhandeld als koopwaar en te werk gesteld op plantages. Mensen van kleur zijn generatieslang gedwongen om te werken op plantages van Nederlandse eigenaren, bijvoorbeeld in Suriname en de Antillen. Nederland verdiende er veel geld aan. Hoewel de slavernij in 1865 werd afgeschaft, is daar nooit sorry voor gezegd. De gruwelijkheden zijn misschien erkend, maar excuses of genoegdoening heeft nooit plaatsgevonden. Dit doet tot op de dag van vandaag nog veel pijn voor nazaten van tot slaafgemaakten.

2. Waarom is er een relatie tussen het slavernijverleden en het heden?

Er is een direct verband tussen hedendaags racisme en het koloniale verleden. De basis voor ongelijkheid tussen witte mensen en mensen van kleur stamt uit dat verleden. Witte ontdekkingsreizigers vonden dat ze ‘beschaving’ moesten brengen naar andere delen van de wereld, die volgens hen achtergesteld waren in kennis en ontwikkeling. Er werden zelfs hele studies opgezet om te ‘bewijzen’ dat zwarte mensen wezenlijk anders en dus van een ander ras zijn. Hoewel allang duidelijk is dat er geen enkele wetenschappelijke basis is voor menselijke rassen, zitten die ideeën zowel bewust als onbewust verankerd in onze samenleving. Dit zorgt ervoor dat mensen van kleur nog volop discriminatie ervaren.

3. Waarom vinden de excuses dit jaar plaats en niet al jaren geleden?

Al heel lang wordt er door een dialooggroep van verschillende partijen om excuses voor het slavernijverleden gevraagd. Zij hebben duidelijke ideeën en wensen over hoe de excuses zouden kunnen verlopen. Eerder was er nog geen overeenstemming in de regering om excuses te maken. Nu is de meerderheid er wel voorstander van. Het is niet helemaal duidelijk waarom gekozen is voor 19 december van dit jaar.

4. Verschillende organisaties zijn blij met de voorgenomen excuses, maar niet met de haast die er plotseling gemaakt wordt. Wat is het probleem met 19 december om excuses te maken?

Het lastige aan 19 december 2022 is dat belanghebbende partijen zich niet gehoord voelen. Zij hebben voorstellen gedaan over hoe excuses zouden kunnen verlopen, waarbij rekening wordt gehouden met culturele aspecten en rituelen die van belang zijn voor de belanghebbenden. Daarnaast is de datum niet betekenisvol voor nazaten van tot slaafgemaakten. Liever zien ze dat de excuses worden gedaan op 1 juli 2023, op Keti Koti. Bovendien is het volgend jaar precies 160 jaar geleden dat de slavernij werd afgeschaft. Pijnlijk genoeg moesten de tot slaafgemaakten nog tien jaar doorwerken, waardoor er 150 jaar geleden pas écht een einde kwam aan de slavernij. Deze datum geldt overigens voor Suriname. Op andere plekken in de wereld wordt de afschaffing op andere data gevierd. Ook om die reden is het lastig een geschikte datum te vinden voor de excuses die voor alle betrokkenen betekenisvol en gepast is.

5. Ik zou graag meer willen weten over het slavernijverleden en de excuses. Welke lees-, kijk- en luistertips hebben jullie?

Kamerbrief met reactie kabinet op rapport Adviescollege Dialooggroep Slavernijverleden

Ervaar jij racisme?

Maak dan een melding bij RADAR. Onze klachtbehandelaars bieden een luisterend oor en kunnen eventueel samen met jou vervolgstappen nemen.